Mikro İktisada Giriş 1 - (Üretim ve Üretim Olanakları Eğrisi)

Bir önceki yazımızda da belirttiğimiz gibi mikro iktisat ekonomiyi birey, firma ve endüstri boyutunda inceleyen iktisat alanıdır. Orhan Türkay Hoca'nın anlatımıyla " Mikro iktisat, ilke olarak, toplulaştırılmamış veya daha sınırlı ölçüde toplulaştırılmış büyüklüklerle çalışır. Tek firmanın arzı, endüstri arzı, tek tüketicinin talebi, piyasa talebi gibi... Mikroiktisat da makroiktisat gibi iktisadî hayatın bütününü açıklamayı amaçlar. (1) 

Mikro iktisada başlarken öncelikle bazı temel kavramları ve konseptleri ayrıntılarıyla öğrenmek elzemdir. Bunun için öncelikle üretim ve üretim olanakları eğrisi inceleyeceğiz, ardından ise arz ve talep nedir ona bakacağız.

ÜRETİM VE ÜRETİM OLANAKLARI EĞRİSİ

Üretim, üretim faktörleri olarak nitelendirdiğimiz, emek, sermaye ve toprağın mal veya hizmete dönüştürülmesi işlemidir. Emek, çalışanların (işçinin) karşılığında ücret elde etmek amacıyla sarf ettiği beyin veya kol gücü olarak nitelendirilebilir. Yine aynı şekilde sermaye de girişimcilerin (işverenlerin) karşılığında kar elde etmek için üretimde kullandığı para olarak nitelendirilebilir. Toprak ise karşılığında rant geliri elde edilen yer olarak tanımlanabilir.

Üretim Olanakları Eğrisi, mevcut üretim faktörleri ve teknolojiyle üretebilecek mal ve hizmetlerin sınırını belirtir. Şöyle ki mevcut imkanlarla  ne kadar üretim yapılabileceğini bu sınır sayesinde görebiliriz. Misal olarak bir A malı ve A malı dışında kalan diğer malların (B Malı diyelim) üretimini ele alalım. Şayet tüm faktörlerin A malı üretiminde kullanılması olası ise, A malından 100 adet üretim yapabiliyor olalım ve yine aynı şekilde tüm faktörler B malı üretiminde kullanılır ise 50 birim üretim yapılabilsin. Bunu aşağıdaki şekilde görebiliriz:

Üretim Olanakları Eğrisi

Şekilde a noktası tüm faktörlerin B Malı üretiminde kullanıldığı durumu belirtmektedir, bu durumda toplam 50 birim mal üretilmiştir, yine benzer şekilde e noktasında sadece 100 br A malı üretilmiştir. Şekilde b, c ve d noktaları a ve e noktaları gibi eğri üzerinde bulunmaktadır. Buradan şunu çıkarabiliriz, b,c,d noktalarında A ve B mallarının ikisi de üretilmektedir. Görüldüğü gibi b noktasında A malına oranla daha fazla B malı üretilmektedir. Fakat burada şu dikkati çekmelidir, A malı üretilebilmek için a noktasından b noktasına geçilmiş ve bu nedenle bir miktar B malı üretiminden feragat edilmiştir. Yine aynı şekilde b noktasından c noktasına yahut c noktasından d noktasına geçişlerde de B malı üretiminden vazgeçilmiştir. Burada bir husus göze çarpmaktadır; a noktasından b noktasına geçerken A malı üretebilmek için az miktarda B malından vazgeçilmiştir, böylece B malı üretiminde kullanımından vazgeçilen üretim araçları A malı üretiminde kullanılmıştır. Fakat b noktasından c noktasına geçtiğimizde benzer miktarda A malı üretebilmek için bu sefer daha fazla B malından vazgeçmek durumunda kalınmıştır. Bunun nedeni, fırsat maliyetinin artması olarak adlandırılır. Burada hemen Fırsat Maliyeti nedir? sorusu gündeme gelecektir. Fırsat maliyeti, iki mal arasında tercih yapılması durumunda bir mala karşılık diğer malın ne kadarından vazgeçileceğini gösterir. Şekildeki örnekte a noktasından b noktasına geçerken 10 br'lik A malı için 5 br B malından vazgeçilirken, b noktasından c noktasına geçerken, 10 br A malı için 10 br B malından vazgeçilmiştir. Yani başka bir deyişle A malının fiyatı artmıştır. Buradan çıkarmamız gereken sonuç, bir malın miktarı arttıkça fırsat maliyeti de o kadar yükselir.

Şekilde eğri üzerinde bulunmayan iki nokta daha dikkat çekmektedir. Bunlardan birisi z noktası diğeri de f noktasıdır. z noktası eğrinin altında bulunmakta olup, bu noktada üretim imkanlarının tamamının üretimde harcanmadığı görülmektedir. Böylece z noktasında geri kalan tüm üretim araçları A malı üretiminde kullanılır ise eğri üzerindeki d noktasında dengeye gelinebilir, yine benzer şekilde şayet A malı değil de B malı üretiminde kullanılır ise eğri üzerindeki c noktasına geçilir.

Eğrinin yukarısında kalan f noktasını ele alacak olursak bu nokta eldeki tüm üretim imkanları kullanılsa dahi üretilemeyecek olan mal bileşimini göstermektedir. Bu anlamıyla f noktasının bulunduğu alan erişilemez alan olarak nitelendirilebilir.

Üretim Olanakları Eğrisi Gelişme

Ekonomide teknolojik  bir gelişme olduğunu ve elimizdeki imkanlarla daha fazla A ve B malı üretimi yapabildiğimizi varsayalım, bu durumda şekilde görüldüğü gibi üretim olanakları eğrisi dışa doğru paralel bir şekilde kayarak ekonomide daha fazla üretim olanağı sağlanmış olur.

Üretim ve üretim olanakları eğrisini kısaca anlatmış olduk bundan sonraki bölümde arz ve talebe değineceğiz.

(1) Türkay, Orhan; Mikro İktisat