Mikro İktisada Giriş 1 - (Üretim ve Üretim Olanakları Eğrisi)

Bir önceki yazımızda da belirttiğimiz gibi mikro iktisat ekonomiyi birey, firma ve endüstri boyutunda inceleyen iktisat alanıdır. Orhan Türkay Hoca'nın anlatımıyla " Mikro iktisat, ilke olarak, toplulaştırılmamış veya daha sınırlı ölçüde toplulaştırılmış büyüklüklerle çalışır. Tek firmanın arzı, endüstri arzı, tek tüketicinin talebi, piyasa talebi gibi... Mikroiktisat da makroiktisat gibi iktisadî hayatın bütününü açıklamayı amaçlar. (1) 

Mikro iktisada başlarken öncelikle bazı temel kavramları ve konseptleri ayrıntılarıyla öğrenmek elzemdir. Bunun için öncelikle üretim ve üretim olanakları eğrisi inceleyeceğiz, ardından ise arz ve talep nedir ona bakacağız.

ÜRETİM VE ÜRETİM OLANAKLARI EĞRİSİ

Üretim, üretim faktörleri olarak nitelendirdiğimiz, emek, sermaye ve toprağın mal veya hizmete dönüştürülmesi işlemidir. Emek, çalışanların (işçinin) karşılığında ücret elde etmek amacıyla sarf ettiği beyin veya kol gücü olarak nitelendirilebilir. Yine aynı şekilde sermaye de girişimcilerin (işverenlerin) karşılığında kar elde etmek için üretimde kullandığı para olarak nitelendirilebilir. Toprak ise karşılığında rant geliri elde edilen yer olarak tanımlanabilir.

Üretim Olanakları Eğrisi, mevcut üretim faktörleri ve teknolojiyle üretebilecek mal ve hizmetlerin sınırını belirtir. Şöyle ki mevcut imkanlarla  ne kadar üretim yapılabileceğini bu sınır sayesinde görebiliriz. Misal olarak bir A malı ve A malı dışında kalan diğer malların (B Malı diyelim) üretimini ele alalım. Şayet tüm faktörlerin A malı üretiminde kullanılması olası ise, A malından 100 adet üretim yapabiliyor olalım ve yine aynı şekilde tüm faktörler B malı üretiminde kullanılır ise 50 birim üretim yapılabilsin. Bunu aşağıdaki şekilde görebiliriz:

Üretim Olanakları Eğrisi

Şekilde a noktası tüm faktörlerin B Malı üretiminde kullanıldığı durumu belirtmektedir, bu durumda toplam 50 birim mal üretilmiştir, yine benzer şekilde e noktasında sadece 100 br A malı üretilmiştir. Şekilde b, c ve d noktaları a ve e noktaları gibi eğri üzerinde bulunmaktadır. Buradan şunu çıkarabiliriz, b,c,d noktalarında A ve B mallarının ikisi de üretilmektedir. Görüldüğü gibi b noktasında A malına oranla daha fazla B malı üretilmektedir. Fakat burada şu dikkati çekmelidir, A malı üretilebilmek için a noktasından b noktasına geçilmiş ve bu nedenle bir miktar B malı üretiminden feragat edilmiştir. Yine aynı şekilde b noktasından c noktasına yahut c noktasından d noktasına geçişlerde de B malı üretiminden vazgeçilmiştir. Burada bir husus göze çarpmaktadır; a noktasından b noktasına geçerken A malı üretebilmek için az miktarda B malından vazgeçilmiştir, böylece B malı üretiminde kullanımından vazgeçilen üretim araçları A malı üretiminde kullanılmıştır. Fakat b noktasından c noktasına geçtiğimizde benzer miktarda A malı üretebilmek için bu sefer daha fazla B malından vazgeçmek durumunda kalınmıştır. Bunun nedeni, fırsat maliyetinin artması olarak adlandırılır. Burada hemen Fırsat Maliyeti nedir? sorusu gündeme gelecektir. Fırsat maliyeti, iki mal arasında tercih yapılması durumunda bir mala karşılık diğer malın ne kadarından vazgeçileceğini gösterir. Şekildeki örnekte a noktasından b noktasına geçerken 10 br'lik A malı için 5 br B malından vazgeçilirken, b noktasından c noktasına geçerken, 10 br A malı için 10 br B malından vazgeçilmiştir. Yani başka bir deyişle A malının fiyatı artmıştır. Buradan çıkarmamız gereken sonuç, bir malın miktarı arttıkça fırsat maliyeti de o kadar yükselir.

Şekilde eğri üzerinde bulunmayan iki nokta daha dikkat çekmektedir. Bunlardan birisi z noktası diğeri de f noktasıdır. z noktası eğrinin altında bulunmakta olup, bu noktada üretim imkanlarının tamamının üretimde harcanmadığı görülmektedir. Böylece z noktasında geri kalan tüm üretim araçları A malı üretiminde kullanılır ise eğri üzerindeki d noktasında dengeye gelinebilir, yine benzer şekilde şayet A malı değil de B malı üretiminde kullanılır ise eğri üzerindeki c noktasına geçilir.

Eğrinin yukarısında kalan f noktasını ele alacak olursak bu nokta eldeki tüm üretim imkanları kullanılsa dahi üretilemeyecek olan mal bileşimini göstermektedir. Bu anlamıyla f noktasının bulunduğu alan erişilemez alan olarak nitelendirilebilir.

Üretim Olanakları Eğrisi Gelişme

Ekonomide teknolojik  bir gelişme olduğunu ve elimizdeki imkanlarla daha fazla A ve B malı üretimi yapabildiğimizi varsayalım, bu durumda şekilde görüldüğü gibi üretim olanakları eğrisi dışa doğru paralel bir şekilde kayarak ekonomide daha fazla üretim olanağı sağlanmış olur.

Üretim ve üretim olanakları eğrisini kısaca anlatmış olduk bundan sonraki bölümde arz ve talebe değineceğiz.

(1) Türkay, Orhan; Mikro İktisat

İktisadın Temel Alanları Nelerdir?

İktisat bilimi uzunca bir süre çeşitli alt dallara ayrılmadan bir bütün olarak incelenmiş, klasik ve neo-klasik olarak adlandırdığımız birçok iktisatçı iktisat için önem arz eden bütün konuları incelemiştir. Fakat 20. yüzyılın başından itibaren karmaşıklaşan iktisadi faaliyetler, iktisatçıların araştırmalarını belli noktalara yoğunlaştırmalarına sebep olmuştur. Bu nedenle, mikro iktisat, makro iktisat, uluslararası iktisat, parasal iktisat, büyüme ve kalkınma iktisadı gibi alt alanlar oluşmuş ve iktisadi faaliyetleri derinlemesine inceleme fırsatı doğmuştur. Şimdi bu alt alanlar nelerdir ve bize nelerden bahsetmektedir kısaca değinelim;

• Mikro İktisat: İktisat biliminin doğuşuyla beraber iktisatçılar iktisadi faaliyet içerisinde bulunan bireyleri ve firmaları tek tek ele almış, bu birey ve firmaların iktisadi faaliyetlerini yönlendiren temel nedenleri ve bu faaliyetler neticesinde ortaya çıkan bazı problemleri ele almaya çalışmıştır. Bu anlamda mikro iktisat iktisadi faaliyet içerisinde bulunan bireyleri ve firmaları tek tek incelemiş, iktisadi olaylara makro pencereden bakmak yerine daha mikro seviyeden inceler. Mikro İktisat'ın temel alanları kabaca şu alanlardan oluşmaktadır: 

1. Tüketici Davranışları ve Teorileri, 
2. Firma Teorileri, 
3. Üretim-Maliyet, 
4. Piyasa Türleri vb.
5. Piyasa Aksaklıkları
6. Gelir Dağılımı, Yoksulluk ve Sosyal Refah vb. konular.

• Makro İktisat: 1929 Buhranı'ndan sonra meydana çıkmış ve günümüze kadar belki de en önemli iktisadi problemlerle ilgilenmiş iktisat alanı makro iktisattır. Makro İktisat bir ülkede belli bir dönemde meydana gelen iktisadi faaliyetlerin  toplulaştırılmış haliyle ilgilenir. Bu amaçla mikro iktisat bir bireyin bir malı satın alırken onu etkileyen nedenleri ve nasıl hareket edeceği ile ilgilenirken, makro iktisat bir ülkedeki tüm bireylerin satın almış olduğu tüm mallarla ilgilenir. Makro iktisadın temel alanları da şöyle sıralanabilir:

1. Milli Gelir
2. İşsizlik
3. Enflasyon
4. Maliye ve Para Politikaları
5. Büyüme
6. Tüketim, Yatırım 
7. Para Arzı ve Talebi
8. Devlet Harcamaları ve Bütçe

• Parasal İktisat: Ülkelerin sahip olduğu merkez bankalarının gerçekleştirmiş olduğu politikalar ile bu politikaları şekillendiren teorileri inceler. Mal ve hizmet piyasaları ile para piyasalarının arasındaki yakın ilişkileri ele alır. Bununla beraber son senelerin iktisadi açıdan en önemli konularından olan finans piyasalarının işleyişini inceler. Parasal İktisadın temel alanlarını aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

1. Para ve Diğer Ödeme Sistemleri
2. Faiz Oranları, Faiz Oranlarının Belirlenmesi
3. Döviz Kuru, Döviz Kurunun Belirleyicileri
4. Enflasyon ve Nedenleri
5. Merkez Bankacılığı
6. Para Politikası Amaç ve Araçları
7. Finans Piyasaları
8. Bankacılık
9. Finansal Krizler

• Uluslararası İktisat: Ülkelerin birbirleri arasında gerçekleştirdikleri mal, hizmet ve finansal piyasalar işlemlerini, ülkelerin para birimleri arasındaki ilişkilerin, ülkeler arası ticaret teorileri ve politikalarıyla ilgilenen iktisat bilimidir. Uluslararası İktisadın temel alanları şu şekildedir:

1. Uluslararası Ticaret Teorileri
2. Uluslararası Ticaret Politikaları
3. İktisadi Birleşmeler Teorileri
4. Uluslararası Parasal İlişkiler
5. Döviz Kuru Rejimleri
6. Dış Ödemeler Bilançosu
7. Uluslararası İktisat ve Kalkınma Teorileri
8. Uluslararası İktisadi Kuruluşlar ve Ülkelerle İlişkileri

• Büyüme ve Kalkınma İktisadı: Ekonomilerin uzun dönemli gelişimlerini inceleyen, büyüme ve gelişimlerini analiz eden, büyümeyi ve kalkınmayı sağlayan nedenlerle ilgili teorileri ve politikaları inceleyen iktisat alanıdır. Büyüme ve Kalkınma İktisadı'nın temel alanları da şu alt başlıklardan oluşmaktadır:

1. İktisadi Büyümenin ve Kalkınmanın Kaynakları, Aşamaları
2. Geleneksel Büyüme ve Kalkınma Teorileri
3. Modern Büyüme ve Kalkınma Teorileri
4. Kürselleşme, Büyüme ve Kalkınma Teorileri İlişkisi
5. Kalkınma ve Sanayi Stratejileri
6. Kalkınmanın Finansmanı
7. Büyüme, Kalkınma ve Nüfus-Beşeri Sermaye İlişkisi
8. Gelir Dağılımı ve Yoksulluğun Kalkınma ile İlişkisi

İktisadı daha birçok alt alana ayırabilmek elbette mümkündür. Burada sunulan sadece belli başlı alanlardır. Ayrıca alt başlıklar altında da birçok inceleme alanı bulunmaktadır. Kapalı ekonomi - açık ekonomi ayrımı, küçük ekonomi - büyük ekonomi, gelişmiş ekonomiler - gelişmekte olan ekonomiler gibi alt ayrımlar yapılabilmek mümkündür.Bundan sonra burada verilmiş olan sıraya göre öncelikle mikro iktisat alanıyla ilgili temel bilgiler verilecektir.

İktisat nedir?

Günlük yaşantımızda sıkça karşılaştığımız ifadeler vardır; para, enflasyon, büyüme, kalkınma, alım-satım, hanehalkı, firmalar vb. Bu ifadeler kabaca baktığımızda aşina olduğumuz ifadelerdir. Fakat bunların geri planında yatan düşünceler, bu kavramların gerçek dünyada karşılıkları nelerdir? İşte sokakta önümüze çıkan herhangi biri bunlara dilinin döndüğünce cevap verebilir. Fakat, iktisadi bilgi bu kavramları tam olarak bilimsel bir şekilde bize sunar.

İşin içine bilimsellik girdiği anda iktisat farklı boyutlar kazanmaktadır. Fakat bunun tartışmasının yerinin burası olmadığı aşikar. Burada yapmak istediğimiz şey öncelikle üniversitelerin İktisadi ve İdari Bilimler Fakültelerinden mezun arkadaşların, okul sonrasında kariyerlerini çoğunlukla da kamu kurumlarına yönelerek belirleyecekleri süreçlerde ihtiyaçları olan iktisadi bilgileri kendilerine aktarabilmektir. Bu amaçla burada kariyer sınavlarında karşılarına çıkması muhtemel belli başlı iktisadi kavramlar örneklerle açıklanacak, bu sınavlara hazırlanırken çokça yararlanılan kaynaklardan alıntılar yapılarak iktisat bilimini öğrenmede yol gösterici olmaya çalışılacaktır.

Şu unutulmamalıdır ki iktisat gerçekten bir deryadır ve içine daldıkça daha çok şey öğrenir, günlük ve sosyal yaşamda birçok şeyi daha iyi yorumlayabilirsiniz! Bu sebepledir ki, kalburüstü birçok kamu kurumu kariyer uzmanlığı için tercih edeceği adaylardan asgari düzeyde bir iktisat bilgisi talep etmektedir.